जय उल्लाल ८७ व्या वर्षी एखाद्या सुपरस्टारच्याप्रमाणे आपल्या आयुष्याच्या चित्रांचा अलबम आपल्या तीक्ष्ण स्मृतीच्यासहाय्याने आपल्या समोर उलगडतो. त्यांचे चाहते आहोत, जरा पहा हा माणूस काय आहे!! तो नवीन तंत्रज्ञानाबाबत अगदी सहज आहे आणि हॅम्बुर्गमधूनबोलताना झूमवर बोलताना येणाऱ्या तांत्रिक गोंधळांवर चिडत नाही.
उल्लाल हा एक छायाचित्रकार आहे – लॅब नॉन, इराक, इराण, व्हिएतनाम, अफगाणिस्तान, निकाराग्वा आणि उत्तर कोरियामध्ये युद्ध आणि संघर्षाचा समावेश असलेल्या, जर्मनीतील स्टर्न मासिकाच्या तीन दशकांच्या कामकाजासहित न्यूज फोटोग्राफीमध्ये दीर्घ कारकीर्दीचा तो माणूस आहे.
त्याचे जीवनकार्य, थोडक्यात, जर्मन शब्दाच्या अर्थास अनुकूल आहे, जेसलल्सशाफ्टने इंग्रजीत भाषांतर केलेला ‘प्रवासी असण्याची स्थिती’. उल्लाल यांच्या कामाची व्याप्ती इतकीआहे कि त्याने खोल्या भरुन जातील, यामध्ये मांजरीसह इंदिरा गांधींच्या प्रतिमा, यासर अराफात त्यांच्या कफिएह सह आणि दलाई लामा आपल्या घड्याळाची दुरुस्ती करताना दिसतात.
त्याच्या विषयांमध्ये जगातील नेते, चित्रपटातील तारे, राजकीय दिग्गज आणि थिंकर्स ऑफ जंगल या पुस्तकासाठी बोर्निओमध्ये अलीकडेच ऑरंगुटन्सचा समावेश आहे. एकाअस्सल दस्तऐवजीकरण करणाऱ्या मर्मज्ञा प्रमाणे, त्याच्या छायाचित्रांमधील बॅकस्टोरीज त्याच्या आठवणीत कायम आहेत – अगदी पक्क्या!! शरीर पातळीवर जाणवतील अश्या आणि धक्कादायक आहेत जणू काही तो अगदी कालची एखादि असाइनमेंट बद्दल वर्णन करीत आहे. आणि एक कथाकार म्हणून, त्याची कळकळ आणि मैत्रीपूर्ण उपस्थिती पडद्यावरुन हि जाणवत राहते. एकदा आम्ही लुकलुकलेल्या वायफाय समस्येवर विजय मिळविला की, १९६२ मध्ये चीनवर झालेल्या हल्ल्यानंतर त्यांनी जवाहरलाल नेहरूंना ‘चिंतेत पंतप्रधान’ म्हणून काढलेले छायाचित्र आठवते.
जय यांनी तत्कालीन पंतप्रधानांना त्यांच्या बागेतून गुलाबाची कळी काढून त्याच्या जाकीटवर अडकवण्यास सांगितले, ज्यावर नेहरूंनी उत्तर दिले, “माझ्या प्रिय मित्रा, मी हे पूर्वीच केले आहे आणि मी पुन्हा तसे करू शकत नाही”. जय यांनी आग्रह धरला आणि पंतप्रधानांनी 24 वर्षांच्या छायाचित्रकारास सहाय्य केले. तो शोधत असलेला फोटो मिळाला, परंतु तो भाग आठवत हसत हसत म्हणाला, “तसे, मी गुलाबाचे फुल झाडावरून काढताना त्याचा फोटो घेतला. पण कोणालाही ते नको होते ”. मी आमच्या वेळेच्या एका महान छायाचित्रकाराशी बोलत होतो आणि माझा उत्साह त्यात सामील होऊ शकला नाही.
मास्टर फोटोग्राफरला सर्वात अपेक्षित प्रश्न म्हणजे त्यांच्याकडे व्ह्यूफाइंडरद्वारे शोधत असलेल्या गोष्टींबद्दल विचारपूस करणे आणि बहुतेक प्रसंगी आपल्याला त्या बदल्यात मिळालेले उत्तर इतके क्लिष्ट नसते, आणिबरेचवेळा ते नेहमीचे असते. आणि जय यांना विचारले असता, त्याने नेमकेपणाने सांगितले, प्रामाणिकपणे, “मला अनौपचारिक चित्रे घ्यायची आहेत कारण औपचारिक छायाचित्रे कोणीही घेऊ शकतात, हे तुम्हाला माहिती आहे.”
‘मग नक्कीच, युद्ध, युद्ध, युद्ध’ होते आणि तो आपला सिगारिलो पेटवितो. व्हिएतनाम ते लेबनॉन पर्यंतच्या मध्य-पूर्व आणि अफगाणिस्तानमधील 70 च्या दशकात होणाऱ्या प्रत्येक मोठ्या संघर्षाचा हस्तक्षेप करणाऱ्या वॉर फोटोग्राफीच्या सुवर्णकाळातील तो एक जिवंत असलेला शिलेदार आहे. कर्तव्यावर असताना गोळ्या घालून ठार झालेल्या स्टर्न येथील आपल्या सहकाऱ्यांच्या अनपेक्षित निधनामुळे तो स्वत: खूपच अस्वस्थ होतो. “आम्ही आत्महत्या कमांडो किंवा सेल्फ-मोड कमांडो नव्हतो, आम्ही ताब्यात घेऊन सामग्री परत कार्यालयाकडे पाठविण्यासाठी आलो होतो; जगातील वाईट गोष्टींचा पुरावा. युद्ध कधीच यशस्वी होत नाहीत; युद्धामधून कधीही काहीही बाहेर पडत नाही. ” साप्ताहिक मासिकासाठी शोकांतिकेचा आणि युद्धक्षेत्रातील त्रासांचा एक समर्पित माहितीपटकार म्हणून, तो एका छायाचित्रकाराच्या प्राथमिक नोकरीवर जोर देतो: आपल्या डोळ्यांसमोर काय घडत आहे हे लोकांना दर्शविण्यासाठी. “मी फोटो क्लिक केला, मग ते मला मारतील की नाही, ते दुय्यम होते,” उल्लाल म्हणतात.
१९७० च्या दशकाच्या मध्यभागी, सीरियामधील हाफिज अल-असादची मुलाखत दाखवण्याच्या प्रतीक्षेत, जय यांनी बीबीसीला ही बातमी कळविली की, पॅलेस्टाईन लोकांनी बेरूतच्या दक्षिणेकडील लहान ख्रिश्चन शेजारच्या दामौरवर प्रवेश केला आहे. दमास्कस येथून बेरूतला जाण्याची परवानगी त्यांनाच मिळाली होती आणि त्यांनी दुसऱ्या दिवशी सकाळीच दामौरला जाण्यासाठी परवानगी दिली होती. कारण त्यांची पुढची चाल एका वृत्तपत्राची गाडी घेऊन जाण्याची होती. २० जानेवारी १९७६ रोजी ज्या दिवशी डामौर हत्याकांड घडले त्या दिवशी ते हत्याकांड कॅमेऱ्यात कैद करणारा एकमेव छायाचित्रकार तो आहे. “या लोकांनी तातडीने सर्व वृद्धांना ठार मारले. एका ठिकाणी, एक म्हातारा जोडपे फरशीवर पडले होते आणि एक माणूस त्यांना मारण्यासाठी बंदूक घेऊन आला होता. ” जय त्याच्या शॉट्स घ्यायलाही पोहोचला होता आणि जेव्हा तो या क्षणी गेला, तेव्हा त्याच्या कॅमेरा फ्लॅशने अंधुक पडलेल्या खोलीचे दृश्य उघड केले. “तोफखाना चालवणाऱ्या माणसाला कॅमेऱ्याच्या फ्लॅशमुळे दचकला आणि निघून गेला. आम्ही ते छायाचित्र दुहेरी पानावर प्रकाशित केले.”
नंतर मिडल इस्ट एअरलाइन्सच्या संचालकांनी जय यांना दूरध्वनी केले की त्याच्या आई-वडिलांचा जीव वाचला ’या छायाचित्रबद्दल त्याचे आभार मानतात. युद्धाच्या विनाशकारी परीणामांचा उलगडा करण्यासाठी कुत्सित आनंद मिळणार म्हणून नव्हे, तर एक वचनबद्ध मनुष्य म्हणून त्याने निवडलेल्या शस्त्राच्या रूपात त्याच्या कॅमेर्‍याद्वारे ‘अनाकलनीय आणि अज्ञात कथा’ शोधण्याचा, मास्टरचा कोणतीही तडजोड न केलेला शोध आहे;
त्याच्या छायाचित्रांमुळे त्या काळातील अस्पष्टतेमुळे, त्या काळा तल्या दोषींचा, भौतिक पातळीवर मौन बाळगणाऱ्या आणि लोकांच्या दु: खाची रूपरेषा मांडली गेली “सैनिकांच्या कर्तृत्वावर असलेल्या, मृतदेहाचे छायाचित्र घेण्यास मला त्रास होत नाही कारण ते मरतात किंवा कदाचित मरतील. नागरिकांनी दिलेली युद्धाच्या किंमतीत मला रस आहे,ती किंमत समोर आली पाहिजे ” उल्लाल म्हणतात.
इराक-इराण युद्धाच्या फोटोग्राफीच्या नऊ वर्षात त्यांनी दोन्ही देशांचा दौरा केला. जय यांचा घटना नोंदक आणि सामान्य नागरिक यादुहेरी मध्ये ओढाताण झाली कारण ते निरपराध नागरिकांच्या मृत्यूचा साक्षीदार झाले. “व्हिएतनाम युद्धाच्या वेळी अमेरिकन आंधळेपणाने गोळीबार करीत, आवाज वाढवण्यासाठी आणि मला ते आवडल नाही आजही आवडत नाहीत.
ते हेलिकॉप्टर्समध्ये ४, ५ फोटोग्राफर ना भरत, पत्रकार हेलिकॉप्टरवर घेऊन आम्हाला कोको-कोलासोबत लंचबॉक्स देत. ऑर्डर दिल्याशिवाय फोटो काढायचा नाही असे सांगण्यात येत असे . आम्हाला थांबावे लागे आणि सैनिकांनी काळ्या रंगाने चेहरा मुखवटा रंगवला कि आम्ही फोटो काढू शकत असू . ” परत आल्यावर, जय त्याच्या स्वभावाच्यानुसार मासिकाचे मुख्य संपादक यांच्याकडे गेला आणि त्याला सांगितले की युद्धाचे कव्हरेज करण्यासाठी तो कधीही सायगॉनला परत येणार नाही. परंतु या अस्सल फोटो पत्रकाराने जगातील भयानक अन्यायाचे दस्तऐवजीकरण केले.
1998 मध्ये मानवतेच्या आणि संस्कृतीत केलेल्या योगदानाबद्दल जर्मनीचा सर्वोच्च नागरी सन्मानाने सन्मानित झालेल्या उल्ल्लालनि सांगितले, “राजकारणी मुद्दाम किंवा काहीही असो, जाणूनबुजून किंवा नकळत चुका करतात. पण आम्ही पत्रकार आहोत आणि आम्हाला खरी गोष्ट लोकांना दाखवायची आहे. आम्ही शांतीप्रेमी आहोत पण गोष्टी घडतात आणि आम्हाला छायाचित्रे टिपून त्या जगाला दाखवाव्या लागतात. ”
त्याच्या अमिट छायाचित्रण आणि जोखीम घेण्याच्या वृत्तीमागे, मंगलोरमधील एक लाजाळू मुलगा आहे ,ज्याने मोठ्या स्वप्न पहिलीआणि त्याच्या मागे गेला. टाईम्स ऑफ इंडियासाठी नवी दिल्लीतील तरुण छायाचित्रकार म्हणून त्यांचे दिवस आठवताना तो हसतो. “मी दर गुरुवारी लुफ्थांसा एअरलाइन्सच्या कार्यालयात जाऊन स्टर्न मासिक पहायचे त्याकडे जायला कि, तेथील रिसेप्शनिस्ट मला पाहून म्हणायची,‘ अहो! आमचा स्टर्न मुलगा इथे आहे. ”
चौदा-वर्षाचा जयचा पहिला कॅमेरा रोलिफ्लेक्स होता जो त्याच्या भावाच्या मित्राने मंगळूर येथे १९४७ मध्ये त्याच्या घरी मागे सोडला होता,मंगलोर भारताच्या दक्षिणेकडील किनाऱ्यालगत एक लहान बंदर शहर होते. जयच्या आईने सुरक्षितपणे कॅमेरा कपाटात ठेवला होता, परंतु तो त्याने हळूच बाहेर काढला आणि लपवून शाळेत घेऊन जाण्यात यशस्वी झाला. सहा महिन्यांच्या कालावधीत, त्याच मित्राने महाविद्यालयीन सेमिस्टर संपवून आपला कॅमेरा परत घेण्यासाठी परत येईपर्यंत जय त्याच्या मित्रांमधील ‘छायाचित्रकार’ म्हणून ओळखला जात असे. “मी माझ्या शाळेत बहुतेक मुलींची पोर्ट्रेट घेई आणि त्याचा निकाल चांगला लागे. त्या त्याच्या प्रिंट मोठे करायचे. यामुळे त्यांना खूप आनंद होतअसे ”. आणि अशाच प्रकारे जय फोटोग्राफीच्या प्रेमात पडला.
स्टर्न येथे तो आपल्या काळातील सर्वाधिक मानधन घेणारा छायाचित्रकार होता, हे मान्य करण्यास तो मागेपुढे पाहत नाही. १९७०-८० च्या दरम्यान मी सर्व वेळ वॉरसोनमध्ये जात होतो, माझी पत्नी रजनी यांना मी वेगळ्याच कथेसाठी जात आहे असा विश्वास वाटेल. अन्यथा, ती माझ्यासाठी चिंता करेल. ” पण इतर कित्येक प्रसंगी त्यांची पत्नीही त्याच्याबरोबर आली.
बॉलिवूड स्टार जोडपं, सुनील दत्त आणि नर्गिस हे उलालचे चांगले मित्र होते आणि त्यांनी जर्मनीत आपले जीवन सुरू केले. जयना आपल्या जुन्या मित्रांची आठवण येते, ज्यामुळे ते जोडप्याला भेट देत आणि ते युरोपच्या आसपासच्या लांब ड्राईव्हवर जाण्यासाठी जयच्या स्पोर्ट्सकारच्या प्रेमाला जाणून तयार होत. अश्या अनेक सहली त्यांना अजून आठवतात.
योग्य वेळी ,योग्य ठिकाणी हजेरी लावण्याच्या प्रयत्नातून ते अनेक गोष्टी साध्य करू शकलेआणि त्याबद्दल ते विनयशील आहेत आणि आपल्या आयुष्यात ज्या लोकांना ते भेटले. त्यां मध्ये जय यांचे कोणतेही श्रेय नाही, जरी ते त्याबाबत स्पष्टपणे सहमती व्यक्त करतात , “ते बरोबर आहे . मी भाग्यवान होतो. परंतु कोणतीही चूक करू नका, फोटोग्राफरकडे लोकांशी संपर्क साधण्याची इच्छा असणे आवश्यक आहे- काहीतरी असामान्य आणि ज्ञात नसलेले कॅप्चर करण्यासाठी.हाच त्यांचा उद्देश असावा. ” जयची छायाचित्रे त्याने आपल्या विषयांबद्दल सामायिक केली गेलेली आत्मीयता, एक सूचक झलक आणि त्याच्या खोल संवेदनशीलतेचा विस्तार याबद्दल बोलतात.
“शक्यता सर्वच नसतात. संधी दिली जाते पण त्याबरोबर काहीतरी तयार करावे लागेल, ”अचानक आमचे संभाषण मोडत उल्लाल आणि इंटरनेट चुकले.
हॅलो, हेलो, हॅलो …
जय: ठीक आहे, आता मी तुला ऐकू शकतो.
थेट विषयाला हात घालत, जय यांनी एसओएस व्हिलेजसाठी निधी गोळा करण्यासाठी जे काम केले त्या कथेवर पुढे आहे, पालकांची काळजी न घेता मुलांना मदत करण्यासाठी काम करणार्‍या एक ना नफा संस्था. “दलाई लामा आमचे वैयक्तिक मित्र आहेत. ते जेव्हा विमानतळावर उतरले तेव्हापासून मी त्याला ओळखतो. आणि एकदा तर त्याची बहीण लेह , लडाखमधील एसओएस गावात मुलांची काळजी घेत होती आणि जवळजवळ 250 मुलांसाठी त्यांना महिन्याला 25 डॉलर्स पुरवावेत अशी प्रायोजकांची इच्छा होती. ” जय यांनी स्टर्न मासिकासाठी एक कथा करण्याचा निर्णय घेतला आणि पैसे जमा करण्यासाठी त्याची जाहिरात केली आणि तीन महिन्यांच्या आत स्टर्नने त्यावेळी जर्मनीचे अधिकृत चलन सुमारे 18 दशलक्ष डीएम जमा केले. “त्या दिवसात आम्हाला १%% व्याज मिळत असल्याने जमा झालेल्या रकमेची निश्चित ठेवी घेण्याचे आम्ही ठरविले.” आणि त्यांनी केवळ तिबेटी मुलांसाठीच नव्हे तर लडाखच्या सर्व मुलांसाठी लेहमध्ये 5 शाळा बांधल्या.
जय त्याच्या मैत्रीचा सर्वात गर्व करणारा माणूस म्हणून ओळखला जातो, जी त्याने वेळोवेळी आणि सातासमुद्रपलीकडील अनेकांशी जोडली आहे ; जग खरोखर त्याच्या खेळाचे मैदान आहे. सुनील दत्तने जेव्हा मुंबईहून दूरध्वनी केला तेव्हा त्याला मदत मागितली तेव्हा ते एका घटनेविषयी बोलू लागले. एप्रिल १९७९ मध्ये झुल्फिकार अली भुट्टो यांच्या हत्येची बातमी ऐकल्यानंतर दत्त यांनी ऐकले की भुट्टो यांची पत्नी जर्मनीमध्ये उपचारासाठी आहे म्हणून त्यांनी जय यांना विचारले की आपण त्यांना पुष्पगुच्छ सादर करू शकाल आणि तिला लवकर आरोग्य मिळावे अशी इच्छा आहे. एका चांगल्या मित्राप्रमाणे, जय लगेचच योजनेवर आला. “मी राहात असलेल्या हॉटेलचा शोध घेण्यासाठी मी माझ्या ऑफिसला विचारले, मी तिच्या खोलीत गेलो, बेल वाजवली आणि एका तरुण बेनझीरने दार उघडले.” बेनझीर यांनी फुले स्वीकारली आणि बॉलीवूडचा प्रसिद्ध अभिनेता सुनील दत्त याच्या उल्लेखामुळे आश्चर्यचकित झाले. “अरे! सुनील दत्त येथे आहे! ” जय यांना दुर्दैवाने बेनझीरची निराशा करावी लागली पण तिने आग्रह केला की तो येतो आणि आपल्या आईला भेटतो. “त्यावेळी तिने लंडनमध्ये नुकतीच ग्रॅज्युएशन पूर्ण केली होती आणि तिने मला कार्ड दिले. मी ते ठेवले आणि आई आणि मुली दोघांशीही चहा घेतला. ” एका वर्षाच्या काळात तीच तरुण बेनझीर पाकिस्तानमधील पुढील सार्वत्रिक निवडणुकांसाठी झिया-उल-हक यांच्याशी लढण्यासाठी इंग्लंडमधून बाहेर पडली होती. जय यांनी कार्डवर असलेल्या नंबरवर दूरध्वनी केला आणि स्वतः बेनझीर यांनी उत्तर दिले,जयनि विचारले कि “आम्ही दोन जण तुमच्यात सामील होऊ शकतो का?” तिने मान्य केले आणि स्टर्नने तिच्या जिंकलेल्या निवडणुका लढविण्यावर एक मोठी कथा केली.
“मी तिला मासिकाच्या काही प्रती पाठवल्या.” त्याला उत्तर म्हणून तिने जय यांचे आभार मानले आणि नंतर तिच्या लग्नासाठी आमंत्रित केले. लग्नाचे आमंत्रण एक छोटी नोट होती. “प्रिय जय, मला आशा आहे की आपण या समारंभात सहभागी व्हाल.” जय काही वेगळ्या गोष्टींनी व्यापलेले होते त्या कारणास्तव जय या कार्यक्रमास येऊ शकला नाही परंतु सुनील दत्त बेनझीर भुट्टो यांच्या लग्नाच्या कार्यक्रमास उपस्थित राहण्यास यशस्वी झाला याची पुष्टी करून त्यांना आनंद झाला.
चॅम्पियन फोटोग्राफरचे आयुष्य एक अनुभवी प्रवासी म्हणून देखील त्यांची प्रतिमा निर्माण करते. आणि त्याच्या वेगवेगळ्या असाईनमेंट्समधील किस्से, मला त्याच्या साप्ताहिक मुदतीच्या पूर्णतेसाठी, घेतलेल्या व्यावसायिक दर्जाच्या उच्च गुणवत्तेबद्दल आश्चर्य वाटू लागले कसे काय हे शक्य झाले?
“सध्याची पत्रकारिता व्यवस्था खूप बदलली आहे. त्या दिवसांत ते छायाचित्रकारांसाठी चित्रपटाच्या रोल स्पॉटवर पाठवत असत पण आता कुणाला विचारल्या शिवाय जाऊ शकत नाही. ते त्यांच्या डेस्कवर बसून त्यांचे 20,000 डिजिटल छायाचित्रे घेतात; ते त्यांना हवे असलेले निवडतात आणि ते रोजीरोटीसाठी प्रकाशित करतात. ”
मी स्वत: एक छायाचित्रकार म्हणून, त्याच्या विचारांचा ओघ टिकवत आणि अ‍ॅनालॉग फोटोग्राफरच्या दृष्टिकोनातून डिजिटल फोटोग्राफीच्या सुखसोयींचा लाभ घेण्यासाठी मी कसरत होतो . “काळानुसार, पत्रकारिता बरीच पुढे गेली आहे पण फोटो जर्नलिझमच्या गुणवत्तेचाच फटका बसला आहे. लेखन करणारे पत्रकार त्यांच्या संगणकावरुन कोठूनही डिजिटल माहिती मिळवू शकतात. परंतु छायाचित्रकारांना हे काम करावेच लागेल जेणेकरुन लोक चित्रे पाहू शकतील. ” उल्लाल यांच्यासाठी छायाचित्रण फक्त एक क्षण हस्तगत करण्याच्या कृतीच्या पलीकडे आहे, एका मध्यम दर्जाची सांगणायसाठी हि कला नाही हा त्यांचा दृढ विश्वास आहे ; त्याऐवजी मोठ्या प्रमाणात जगातील ‘न वाचलेल्या’ कथा शोधण्याची आणि त्यांची रचना तयार करण्याची शक्यता त्यांनी अधोरेखित केली.
एखाद्या प्रवाशाला त्याच्या घर कोठे आहे हे विचारण्याचे माझे धैर्य होते; पण मी ते केले आणि जय यांनी त्यांच्या भावनाविरूद्ध हास्यास्पद प्रतिसाद दिला, “मला माझा भारतीय पासपोर्ट कधीच द्यायचा नव्हता पण मला कधीकधी माझ्या कामाच्या प्रवासासाठी व्हिसा मिळण्यासाठी काही दिवस थांबावे लागले. त्यामुळे मला हे करायला भाग पाडलं गेलं आणि मला वाईट वाटतं. ” त्याच श्वासात, तो त्याच्या पुढच्या भारत भेटीबद्दल चिंताग्रस्त होतो, ज्याची त्याला (साथीचा रोग) सर्व देशभर (किंवा (साथीच्या साथीच्या) साथीच्या आजारामुळे अजिबात खात्री नाही, “प्रत्येक डिसेंबरमध्ये रजनी आणि मी दोन महिन्यांसाठी भारतात येतो. जेव्हा मी भेट देतो तेव्हा माझे सर्व मित्र व नातेवाईकांना भेटणे मी करतो. ”
आपण व्यक्तिशः असाधारण छायाचित्रकाराला भेटण्याची संधी मिळण्याची वाट पाहत असाल तर, मी आपल्याला त्याच्या एका गुप्त अड्डामध्ये घेऊन जाईन. मुंबईतील कॅफे ब्रिटानिया अँड कंपनी येथे, आपल्या आवडत्या बॉम्बे डक आणि, तळलेल्या माशावर ताव मारत खाताना पाहायला..
एक सोपा क्रियाकलाप म्हणून मृगजळाबाहेर, छायाचित्रण येऊ शकते.जयसारख्या मास्टर फोटोग्राफरच्या कामामुळे त्यांच्या जीवनप्रवास हा केवळ एक उत्कंठावर्षक कथा नाही तर ती एक चरित्र प्रवास होता.
Pallavi Gaur
Pallavi Gaur is a freelance photographer based out of New Delhi. An alumna of Goldsmiths College, University of London, she was selected for the VII Photo Masterclass in 2016. She also works as a producer/researcher for video documentaries.
Mahendra Damle
Painter & EducationistMahendra Damle is a painter & educationist practicing for the last 25 years. He has been involved in developing pedagogical tools for the courses in the field of- painting, sculpture, textile, fashion, furniture design, animation &
dramatics. He is keen follower of visual process from the perspective of neurology, artistic experience and image creation. Photography has been the area of the exploration from this perspective.
He has written on art, art education and its process in newspapers & magazines. Currently he is the principal of
Rachana Sansad Academy of fine arts and crafts Mumbai.